Komisja Trójstronna działała w oparciu o ustawę z 6 lipca 2001 r. pn. „Ustawa o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego”.

Senat jednogłośnie przyjął Ustawę w dniu 2 sierpnia 2001 r., którą Prezydent RP podpisał 27 sierpnia 2001 r. Opublikowano ją w Dzienniku Ustaw Nr 100, poz. 1080 z dnia 18 września 2001 r. Weszła w życie miesiąc po ogłoszeniu. Przedtem prawną podstawą funkcjonowania Komisji Trójstronnej była uchwała Rady Ministrów nr 7/94 z dnia 15 lutego 1994 r. Powołanie Komisji było realizacją ustaleń zapisanych w „Pakcie o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształcania”, który został podpisany 22 lutego 1993 r.

Od początku prac Komisji partnerzy społeczni uznawali potrzebę stworzenia ustawy, która byłaby podstawą jej działania. Ustawa była szczególnie wskazana po wprowadzeniu do nowej Konstytucji zasady mówiącej, że dialog i współpraca partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Polski. Projekt ustawy zaproponował specjalny zespół roboczy ds. przygotowania projektu ustawy o Komisji Trójstronnej ds. Społeczno-Gospodarczych, który pracował nad nią w okresie luty-marzec 2000 r. W czerwcu tego samego roku zaakceptowała go Rada Ministrów, zaś w lipcu został skierowany do Sejmu.

Działania:

Komisja realizowała zadania określone w ustawach:

  •     z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 1 z 1995 r., poz. 2 z późn. zm.);

- ustalanie maksymalnego rocznego wskaźnika przyrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia u przedsiębiorców oraz orientacyjnych wskaźników przyrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w kolejnych kwartałach roku w stosunku do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z roku poprzedniego;

- dokonywanie kwartalnych ocen kształtowania się przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców;

- na podstawie przeprowadzonych ocen i uzyskanych informacji możliwość: na zwrócenia się do właścicieli i organów założycielskich przedsiębiorstw z wnioskiem o udzielenie wyjaśnień w określonym terminie;

- wystąpienia do pracodawców i organizacji związkowych o zdyscyplinowanie polityki płacowej, wystąpienia do właściciela lub organu założycielskiego o przeprowadzenie kontroli gospodarki finansowej przedsiębiorcy;

  •     ustawa z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 110 z 1999 r., poz. 1255 z późn. zm.);

- uzgadnianie wysokości średniorocznych wskaźników wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej na rok następny;

  •     ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200 z 2002 r., poz. 1679);

- uzgadnianie wysokości minimalnego wynagrodzenia za prace na rok następny;

  •     ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U Nr 64 z 2004 r., poz. 593 z późn. zm.);

- jeśli w danym roku kalendarzowym kwota kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej i kwota kryterium dochodowego na osobę w rodzinie była równa lub niższa niż minimum egzystencji Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych mogła wystąpić do Rady Ministrów z wnioskiem o zweryfikowanie kryteriów dochodowych;

- Kryteria dochodowe podlegają weryfikacji co 3 lata, z uwzględnieniem wyniku badań progu interwencji socjalnej. Badania progu interwencji socjalnej dokonuje Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. W roku, w którym przeprowadza się weryfikację kryteriów dochodowych Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych po przekazaniu przez Radę Ministrów propozycji kwot kryteriów dochodowych oraz innych informacji wskazanych w ustawie uzgadnia kryteria dochodowe.

  •     Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U Nr 162 z 1998 r., poz. 1118 z późn. zm.)

- uzgadnianie zwiększenia wskaźnika waloryzacji emerytur i rent na rok następny.

W latach 2003–2004 do kompetencji Komisji, zgodnie z ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162 z 1998 r., poz. 1118 z późn. zm.) należało uzgadnianie wskaźnika waloryzacji emerytur i rent na dany rok. Zniesiona została nowelą ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 lipca 2004 r. Obecnie zgodnie z ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przedmiotem negocjacji w ramach Komisji jest zwiększenie wskaźnika waloryzacji rent i emerytur z FUS.